Իսկ «շուտ ու շտապ»-ի համար խնդիրներ կան: Այն, որ մարդուն հրատապ օգնության համապետական համակարգի ստեղծման հայեցակարգը հաստատելն անհրաժեշտություն էր, նշանակում է, որ պետությունը ոլորտում խնդիր ունի, ուստիեւ՝ համակարգման կարիք։

 

Նախորդ շաբաթ գործադիրը նիստում քննարկեց եւ հաստատեց այդ ծրագիրը, «ՀՀ»-ն խոստացավ մանրամասնել՝ ինչի մասին է խոսքը, ինչ խնդիրներ են առկա, եւ ինչ լուծումներ են առաջադրվում։

Նախ՝ հստակեցնենք, որ երբ ասում ենք մարդուն հրատապ օգնության համապետական համակարգի ստեղծում, նկատի ունենք «112» դիսպետչերական ծառայությունը։

Այն, որ համակարգի ստեղծումն անհրաժեշտ է, իրավիճակն է վկայում ու թելադրում։ 2003թ.-ից ցայսօր արտակարգ իրավիճակների թիվը աճի միտում ունի. այս տարիներին 3300-ից հասել է 7000-ի եւ նույնիսկ գերազանցել այդ սահմանը։ Այս տարվա տվյալները դեռ կամփոփվեն, բայց մտահոգիչ է, որ 9 ամիսներին արդեն 7750 պատահար է եղել։ Ընդ որում, եթե աճը նախկինում Երեւանում էր, հիմա մարզերում էլ է։ Սա նշանակում է, ոթ եթե արտակարգ իրավիճակների թիվն ավելանում է, ապա սպասարկման գործընթացն է բարդանալու։ Մանավանդ, գարնան ամիսներին, երբ ջրհեղեղներ են, սելավներ, հենց ձմռանը՝ ճանապարհատրանսպորտային պատահարներ եւ տարվա բոլոր եղանակներին, մարզային փրկարարական վարչություններերի դիսպետչերական կետերում եւ Ճգնաժամային կառավարման կենտրոնում իրականացվող հերթապահություններն ուղղակիորեն գերբեռնվելու են։ Սրան հավելենք առկա խնդիրները։ Արտակարգ իրավիճակների նախարարությունն առաջին հերթին ահազանգողների հետ կապված խնդիրներն է առանձնացնում.
1. տեղեկատվության եւ տվյալների թերի տրամադրում. - երբ բնակչությունը տեղեկացված չէ՝ ինչ տվյալներ եւ տեղեկատվություն է պետք տրամադրել դիսպետչերական ծառայությանը՝ իրավիճակին համարժեք եւ յուրաժամկետ արձագանքում ակնկալելու համար։

2. ստեղծված իրավիճակի թերի եւ անճշտություններով նկարագրում, ուշ ահազանգում եւ այլն.- երբ ահազանգողի կողմից դեպքի, պատահարի մանրամասները երբեմն տրվում են աղավաղված, ստեղծված իրավիճակի բարդության աստիճանին անհամապատասխան, ինչը հանգեցնում է ուժերի եւ միջոցների ավելորդ ներգրավմանն ու փաստացի վատնմանը։

Երկրորդ խնդիրը կապի միջոցների աշխատանքով եւ տեխնիկական հնարավորություններով պայմանավորված խնդիրներն են. 1. Բջջային հեռախոսով ահազանգման դեպքում ուղղությունների անհամապատասխանություն արտակարգ իրավիճակի առաջացման եւ սպասարկման տարածքի հետ (երկրի տարածքում օպերատիվ հեռախոսահամարները բջջային կապի ցանցում բաժանված չեն ըստ սպասարկման տարածքների, ինչը հաճախ դառնում է արձագանքման ուշացման պատճառ)։ 2. Առկա սարքավորումների սահմանափակ հնարավորությունը միաժամանակ բազմաթիվ ահազանգեր ընդունելու, ինչպես նաեւ միաժամանակ տարբեր ահազանգերին համապատասխան ուղղություններով արձագանքում կազմակերպելու գործում։ 3. Ռադիոկապի, համացանցի (ներքին ցանցի), հաճախ՝ նաեւ հեռախոսակապի բացակայություն տարածքային շահագրգիռ (արձագանքման գործընթացում ներգրավվող) ստորաբաժանումների, ծառայությունների հետ ռադիոկապ գործում է ոչ բոլոր ՀՓԾ ստորաբաժանումների միջեւ, իսկ այլ ծառայությունների (շտապօգնության, ոստիկանության եւ այլն) հետ ընդհանրապես բացակայում է։ Համացանցի եւ շահագրգիռ ստորաբաժանումների միջեւ ներքին ցանցի բացակայությունը նպաստում է տեղեկատվության փոխանցման մի շարք գործընթացների ուշացումներին, առաջացնում է հեռախոսակապի եւ անձնակազմի ավելորդ զբաղվածություն։

Երրորդը ահազանգի ընդունման, մշակման, արձագանքման կազմակերպման խնդիրներն են. 1. ահազանգերի սպասարկում հերթափոխի տարբեր գործառույթներ իրականացնող անձնակազմի կողմից, անձնակազմը, նրանց ոչ բավարար թվաքանակի պատճառով, մի շարք դեպքերում (ահազանգերի եւ տեղեկատվական հոսքերի մեծաքանակության) ներգրավվում է ահազանգերի սպասարկման գործընթացին՝ պատասխանում է ահազանգերին, իսկ որոշ դեպքերում՝ կազմակերպում նաեւ արձագանքում։ Որպես հետեւություն, տեղեկատվության մշակման եւ որոշումների կայացման գործում գրանցվում են տարբեր մոտեցումներ, քանի որ հերթափոխի ոչ բոլոր անդամներն են ներգրավվում սպասարկման գործընթացում, եւ ելնելով նրանց գործառութային այլ ուղղվածությունից, բնականաբար, չունեն համապատասխան փորձ։ 2. Ահազանգ ընդունողների եւ արձագանքում կազմակերպողների (պատասխանատուների) միջեւ տեղեկատվության փոխանցման անհրաժեշտություն (ահազանգի ընդունումից ու գրանցումից հետո ստացված տեղեկատվությունը փոխանցվում է մեկ անձից մյուսին՝ որոշման կայացման եւ արձագանքման կազմակերպման պատասխանատուին (ավագ դիսպետչերին), ինչի հետեւանքով, բնականաբար, եւ երկարացվում է արձագանքման կազմակերպումը, եւ առաջանում են լրացուցիչ հարցեր՝ ուղղված իրավիճակը հասկանալուն)։ 3. Ահազանգերի ընդունում ինչպես «1-01», այնպես էլ՝ քաղաքային, ներքին կապի, ռադիոկապի միջոցով։ 4. Ահազանգերի գրանցում այլ ծառայությունների հերթապահ մասերում (արտակարգ իրավիճակի առաջացման մասին տեղեկատվությունը հաճախ գրանցվում է «102», «103» (այլ) ծառայությունների հերթապահություններում, ինչը նպաստում է ստացվող տեղեկատվության՝ տվյալ ծառայությանը բնորոշ երանգներով մշակման։ Այդ իսկ պատճառով հաճախ արձագանքման գործընթացում անհրաժեշտ ծառայությունները ժամանակին չեն ներգրավվում կամ ներգրավվում են ուշացումով եւ ոչ անհրաժեշտ ծավալով)։ 5. Տեղեկատվության մշակման, գրանցման, պահպանման եւ իրավիճակի (արձագանքման գործընթացի) վերահսկման ծրագրային փաթեթների, քարտեզների եւ համակարգերի բացակայություն։ Հնարավոր չէ օպերատիվորեն աշխատել ահազանգողի հետ, քանի որ առաջանում է ամեն ինչ մատյաններում, բլանկներում, գրառելու անհրաժեշտություն, ինչը շեղում է դիսպետչերի ուշադրությունը։ Ահազանգողի գտնվելու վայրը, դեպքի վայրի կոորդինատները հաճախ տրվում են ոչ հստակ եւ դրանց բացահայտումը երբեմն անհնարին է դառնում, որի պատճառով դեպքի հասցեն գտնելու համար արձագանքող ուժերը երկար որոնումներ են կատարում։ Բացի այդ, օպերատիվ տրանսպորտային միջոցները հագեցված չեն ժամանակակից կողմնորոշման համակարգերով, ինչը բավականին բարդացնում է դիսպետչերի աշխատանքը դրանց ուղղորդման եւ վերահսկման գործում։ Չեն ձայնագրվում բոլոր կապի գծերը, որի հետեւանքով հաճախակի անհնարին է լինում վերծանել ու կրկին մշակել ահազանգը։ Ծառայությունը հագեցած չէ նոր քարտեզներով եւ տեղանքին առնչվող անհրաժեշտ տվյալներով, ինչի հետեւանքով երբեմն դեպքը սպասարկվում է՝ հիմք ընդունելով ահազանգողից ստացված կցկտուր տեղեկությունները։ 6. Դեպքի վայրում. ներգրավված ծառայությունների միջեւ բացակայում են ներդաշնակ, նախապես համաձայնեցված գործելակերպը, պատասխանատվությունը, պարտավորությունները՝ ժամանակին այլ ծառայությանը տեղեկացնելու, տեղում եւ ճանապարհին աջակցություն ցուցաբերելու գործում։

Այս ամենին հավելենք եւս մեկ խնդիր։ Բանն այն է, որ արձագանքման գործընթացում ներգրավվող ոչ բոլոր ծառայություններում է շուրջօրյա հերթապահություն (պետական կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններում գրեթե բոլոր ծառայությունները գործում են մինչեւ 18։00, ինչը երեկոյան եւ գիշերային ժամերին, հանգստի եւ տոն օրերին արտակարգ իրավիճակների, մանավանդ տարերային բնույթի, առաջացման դեպքում զգալի բարդացնում է այդ օղակներում առկա ուժերի եւ միջոցների ներգրավումը)։

Ոլորտի քաղաքականությամբ զբաղվող պատկան մարմինը մի խնդիր էլ է մեջբերում՝ կառուցվածքային (հաստիքապաշտոնային) փոփոխություններով պայմանավորված։ Ասենք, համակարգը չունի արագ ձեւափոխման հնարավորություն, ճկունություն, մարզային փրկարարական վարչություններում դիսպետչերական կետերի դիսպետչերների հաստիքների թվաքանակը բավարար չէ (դիսպետչերական կետերում շուրջօրյա հերթապահում է մեկ դիսպետչեր, որի տեխնիկական հնարավորությունները սահմանափակվում են միայն հեռախոսով եւ ռադիոկայանով)։ Նաեւ՝ անձնակազմի համապատասխան պատրաստվածության բացակայություն կա։ Ընդունվում են անձինք, որոնք չունեն աշխատանքի փորձ եւ անհրաժեշտ գիտելիքներ՝ տվյալ ոլորտում ծառայելու համար. յուրացնում են գործառույթներն ու ձեռք են բերում որոշակի հմտություններ ծառայության ընթացքում։ Հաստատված չէ դիսպետչերների ուսուցման եւ որակավորման հստակ համակարգ։ Եվ իհարկե՝ նյութատեխնիկական ապահովման խնդիրը։ Այլ կերպ՝ դիսպետչերի գործառույթների պատշաճ իրականացման համար գույքի եւ տեխնիկական հագեցվածության անբավարարություն (հերթապահի աշխատատեղը եւ նրա տեխնիկական հագեցվածությունը չի համապատասխանում առաջադրված գործառույթների իրականացման ու խնդիրների՝ սահմանված կարգով լուծման համար. արտակարգ իրավիճակներում հնարավոր չեն տեղեկատվության միաժամանակ բազմակողմանի տրամադրում, փոխանակում. գործընթացը դրվում է հերթի, ինչը, անգամ հրահանգներում բերված պահանջների անթերի կատարման դեպքում, առաջացնում է գործառույթների իրականացման ուշացումներ)։

Այս բոլոր խնդիրները, ըստ նախարարության, թեեւ հիմնականում տարաբնույթ օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ պատճառներով են ի հայտ գալիս, միեւնույնն է՝ դրանց լուծման ու խոչընդոտների հաղթահարման գործընթացն այսօր ուղղակիորեն պայմանավորված է այդ խնդիրների պատշաճ ուսումնասիրմամբ, ըստ անհրաժեշտ ուղղությունների՝ զգալի ներդրումներով ու բարելավման միասնական քաղաքականության դրսեւորմամբ։ Հաշվի առնելով խնդիրների լուծման հրատապ անհրաժեշտությունը ու նաեւ, որ ամենակարեւորն է, այն, որ մարդու անվտանգությունը պետք է ապահովել, Հայաստանի փրկարար ծառայությունում ժամանակակից դիսպետչերական ծառայության հիմնումը մարտավարական նշանակության է։

Եթե դիսպետչերական ծառայության նոր կառույց ստեղծվի, ապա դա կնպաստի ահազանգերի արդյունավետ սպասարկմանը, կբարձրացնի այդ գործընթացում ներգրավված շահագրգիռ ծառայությունների փոխհամագործակցության մակարդակը եւ ամենակարեւորը՝ բնակչության պաշտպանվածության աստիճանը տարաբնույթ արտակարգ իրավիճակներում։

Ի՞նչ եղանակով են լուծվում նմանատիպ խնդիրները արտերկրում, ինչպե՞ս են լուծվելու մեզ մոտ եւ ինչ կունենանք արդյունքում։ Այս մասին՝ հաջորդիվ։